İki kitap

Hava soğuk. Bizde yağmur, dağlarda kar..

Evin içinde dolanıp durur iken, bu çok özel kitap gözüme ilişti.

Taschen yayınevi, eni, boyu kalınlığı sıradışı sanat ve referans kitapları yayınlar. Bu kitabı da 25. yılı şerifine basmış. Kitabın asıl ismi "Romeyn Beck Hough's The American Woods (1888-1913, 1928 )". Aslında çok, çok az bulunan orjinali, bir kitap bile değil. Tarihi, artistik ve estetik nedenler ile ve az bulunur ahşap örnekleri kullanılarak oluşturulmuş, tabletler halindeki benzersiz tasarımı bu yayını çok özel bir konuma oturtuyor. İlginç hikayesini, üç dilde yazılmış, harika siyah/beyaz fotoğraflar ile süslü önsözünden, kısaltarak  anlatmam gerekiyor:

1800 ile başlayan yıllarda Amerikan ormanları öyle bir yağmaya uğrar ki, örneğin, Frederick Weyerhauser isimli bir Alman göçmenin, kerestecilik sayesinde Rockefeller'den bile daha zengin olduğu rivayet edilmeye başlanır.

( Bu arada; Weyerhauser hala çok çok ama çok büyük bir firma olarak devam ediyor )

Böylece, para kokusunu alan üniversitelerin ilgisini çekmesi ve ön ayak olması ile, ormanların korunması, botanik bahçeleri ve milli parklar kavramları gelişir. Ülkenin bitki varlığı kayıt altına alınmaya ve korunmaya başlanır.

Bu bilim adamlarından, Charles S. Sargent, Harvard Universitesi Botanik Profosörü ve  üniversitenin Arnold Arboretumu yöneticisidir ve arkadaşları Alman botanikçiler ile Amerikan ormanlarının haritalarını çıkarmaya başlarlar. Almanlar'ın asıl amacı, hızlı büyüyen ve kullanışlı ağaç türlerini bularak kendi ülkelerinde yetiştirmektir.

Kuzey Amerika ormanlarının ilk haritaları bu amca tarafından çiziktirilmiş ve orman sayımları sırasında, ağaçların 150 cm lik kısımları tomruk halinde örnek olarak alınıp bir kenara depolamıştır. Öyle ki, her örnek, ağacın karakteristik anotomisini göstermesi için 3 cilalı yüzeye sahiptir: Freze ( uzunlamasına) kesit, teğetsel sofurasına yani hareli ( yanal )  kesit ve dikine kesit. Ayrıca kabuklarıda muhafaza edilmiştir. Bütün örneklerin hem bilimsel hem halk ağzı isimleri belirtilmiş ve kısa bir açıklama eklenmiştir. Alındıkları yer ve dağılımları haritada gösterilmiştir.  Bu kolleksiyonlardan biri önce Newyork ta sergilenmiş şimdilerde ise Iowa da Independence şehrinde yeni müze inşaatını beklemektedir. İkinci kolleksiyon Portland, Oregon'a gitmiş. 3. kolleksiyon ise, örneklerin boyları kısalmış vaziyette Sargent amcanın yanına, Arnold Arboretumu'nda camların arkasına yerleşmiştir.

Bak bak, işe bak !

Sonra bir sessizlik olmuş. Ve bir dergide bu kitabı çok özel yapan çalışma yayınlanmış:

Botanical Gazette dergisinin Şubat 1886 tarihli, XI. sayısının 40. sayfasında yayınlanan, " Yerli ağaçların kesitleri " isimli kısa makalede, tamamlanan kolleksiyon çalışmasından artan tomruk parçalarının, Sargent tarafından dikkatle etiketlenerek, bunlardan ince kesitler halinde setler oluşturan ve satışa sunan tanınmış Boston ahşap kaplama üreticisi Charles W. Spurr firmasına  verildiği belirtilmiş.

( Bu Spurr çok sıkı firma idi, hatırlıyorum, katalogları var idi, karıştırırdım. bayılırdım )

Bu setlerin her biri eşsiz imiş. Her biri 200 yerli ağaç çeşidi içermekte ve mümkün olduğunca 3 ayrı kesim örneği bulunmakta imiş. Kesitlerin kalınlığı, ahşabın özelliklerine bağlı olarak,  0,2 ile 0,1 mm arasında değişmekte imiş. Yazılan o ki, her bir kesit esnek bir ahşap çerçeve içerisinde, iki mika levha arasına yerleştirilmiş. Çerçeve, kalın kağıt ile kuvvetlendirilmiş iki kat akçaağaçdan oluşmuş ve vernik ile kaplanmış idi. Yetmezmiş gibi, Sargent amcanın kolleksiyonunun katalog numarası, örnek ahşabın bilimsel ve ticari ismi, kesim yönünün detayları ve hatta o tableti hazırlayan ustanın ismi yanısıra, para verip alan kişinin veya kuruluşun ismide üzerilerinde basılı imiş.

Makalenin son paragrafında yazdığına göre, örnek kesitler " 3 tonluk kaplama makinesi " kullanılarak kesilmiş ve " yaklaşık 18000 adet kesit " dikkatlice hazırlanarak düşük fiyattan satışa sunulmuş muş. Ancak makalenin yazarı belli değildir ve böyle tabletlerin izine rastlanmamıştır. Örnek tomrukların üniversiteden kaplama şirketine nasıl geçiş yaptığı bilinmiyor.

Bak hele bak ! Bak şu utanmaza arlanmaza bak !

Yıl 1886; bin sekizyüz seksen altı !

Herif 0,1 mm kalınlıkta ağaç örnekleri kesiyor, tablet haline getiriyor, allayıp pulluyor, utanmadan bir de düşük fiyattan satıyor. Bu hareket aşağılarda bahsedeceğim ikinci kitabı açmama neden oluyor. Çünküüü o yıllarda biz neler yapıyorduk, Avrupa ne yapıyordu  diye saçma sapan, cevabı belli  bir soru beynimi kemiriyor. Bir yandan da küfür dağarcığım gelişiyor !

İki yıl sonra, yıl 1888, Romeyn Beck Hough, her biri 25 tabletten oluşan 15 cilde ulaşan ve her tablette veya levhada özel bir ağaç türünden kesilmiş 3 değişik gerçek kesit bulunduran The Amerikan Woods ( Amerikanın Ağaçları ) isimli kitabını yayınlamaya başlıyor. Levhaların eni, boyu ve özellikleri az önce bahsedilen dergidekiler ile örtüşüyor.

Ancak, Hough, her ne kadar, kitabın ön sözünde " ilham aldığını" söylese de, ne Spurr ne de Sargent kolleksiyonuna ithafda bulunmuyor. Levhaların yayınlanması 1888 yılında başlayıp ve 1913 yılına kadar devam ediyor. Sargent bu konudan hiçbir zaman bahsetmiyor. Yayın bir çok ödül alıyor. Belli ki bir oyunlar dönüyor.

Taschen yayınevi, 25. kuruluş yılı şerefine, Royal Botanic Gardens Kew, Londra daki orijinal tabletlerin tamamını,  354 ağaç çeşidine ait tablet/levhayı fotoğraflayarak bu kitabı oluşturuyor.  Elimde tuttuğum kitabın hikayesi bu.

Gelelim ikinci kitap daha doğrusu kitap setine:

Colin McEvedy, Sabancı Üniversitesi Yayınları :

2000 yılına kadar ve sadece Avrupa için. Kesinlikle yanıbaşınızdaki sehpada, el altında duracak 3 kitap.

1888 yılında Avrupa ne durumda idi, Ukrayna'da neler niye oluyor diye boşuna sinirlenmeyin, açıp bakın.

Biraz uğraşırsanız PDF kopyalarınıda bulursunuz ama kendisi gibi olmaz.